Narcyzm należy rozpatrywać jako kontinuum nasilenia cech narcystycznych, a narcystyczne zaburzenie osobowości (ang. Narcissistic Personality Disorder, NPD) jako jego skrajną postać. NPD może być zdiagnozowane wyłącznie przez wykwalifikowanego specjalistę zdrowia psychicznego.
Osią problemów psychicznych osoby z narcystycznym zaburzeniem osobowości – wbrew pozorom – nie jest wysoka samoocena, przeciwnie. To niskie poczucie własnej wartości i wiążący się z nim nieznośny wstyd powodują występowanie objawów narcyzmu, które można podzielić na następujące kryteria:
- Wielkościowe przekonanie o własnej ważności czy wyższości (bez realnych ku temu powodów). Jeśli w otoczeniu osoba z NPD nie spotyka się z odpowiednim uznaniem, przejawia wściekłość i smutek.
- Zaabsorbowanie wielkim sukcesem, wyrażające się w fantazjach o bogactwie, mocy, sławie – bez rzeczywistych możliwości osiągnięcia ich. Fantazje te zwykle przekraczają to, co przeciętni ludzie uważają za spełnienie.
- Poczucie, że się jest zbyt wyjątkowym, by się mogło być zrozumianym przez zwykłych ludzi.
- Roszczeniowość (osoba z narcystycznym zaburzeniem uważa, że należy jej się szczególne traktowanie, uznanie i dostęp do zasobów innych osób).
- Wykorzystujący stosunek w relacjach (jako konsekwencja poczucia wyjątkowości, roszczeniowości, potrzeby uznania i wyższości). Towarzyszy temu kontrola osób będących w relacji z narcyzem (które mają zaspokoić jego narcystyczne potrzeby).
- Brak empatii (jest to element wspólny dla narcystycznego i antyspołecznego zaburzenia osobowości ), często przez otoczenie odbierany jako intencjonalny brak zainteresowania uczuciami drugiej osoby, ale w przypadku NPD jest to raczej niezdolność do rozpoznawania emocji i myśli czy potrzeb innych ludzi, często nieumiejętność odczytywania afektów i ich ekspresji w komunikacji niewerbalnej.
- Koncentracja na wyglądzie, statusie, pieniądzach i rywalizacja z innymi w tych dziedzinach.
- Chroniczne zazdroszczenie innym, a także poczucie, że zazdrości ze strony innych. Siła i zasadność tego uczucia przekracza ogólną normę.
- Dewaluacja innych osób, pomniejszanie ich ważności, wartości, udziału. Towarzyszy temu arogancja i protekcjonalność w kontakcie z ludźmi.
- Nieznoszenie krytyki i frustracji narcystycznych potrzeb, które osobę z NPD konfrontują z dogłębnym uczuciem wstydu, co może wywołać zarówno wściekłość, ale też udepresyjnienie. Niekiedy niska samoocena osoby z NPD wywołuje u niej stany maniakalne i hipomaniakalne, które są rodzajem maski dla depresji.
Z NPD współwystępują inne problemy zdrowia psychicznego. Często jest to nadużywanie substancji psychoaktywnych (uzależnienia, szczególnie częste od kokainy), ale też zaburzenia osobowości (borderline, osobowość antyspołeczna, histrioniczna, paranoidalna).
W populacji występuje tylko około 1% osób z NPD, ale znacznie większy procent osób przejawia cechy narcyzmu, mieszczące się w kontinuum (od „zdrowego” narcyzmu, przez coraz cięższe formy, aż do chronicznego zaburzenia osobowości NPD). Osoby z tym zaburzeniem, które zgłaszają się na psychoterapię, najczęściej uskarżają się na trudności w relacjach romantycznych, zawodowych, poczucie niedopasowania, obniżony nastrój, problemy z uzależnieniami. Jednak większą grupę pacjentów terapeutycznych stanowią bliscy osób z narcyzmem, którzy cierpią z powodu różnego rodzaju nadużyć, m.in. dewaluacji, bycia wykorzystywanym w różnych sferach, braku empatii swoich partnerów, członków rodziny czy współpracowników z NPD.
Jeśli rozpoznajesz w powyższym opisie bliskiego z nacyzmem i potrzebujesz konsultacji, umów wizytę.